MKS er ein liste 1-sjukdom, og førekomst av eller mistanke om MKS skal straks rapporterast til Mattilsynet.

Smittestoff og smittevegar

Årsaka til MKS er eit Aftovirus, eit RNA-virus i familien Picornaviridae. Viruset blir delt inn i 7 hovudtypar, som igjen er delt inn i meir enn 60 undertypar, med ulike antigene eigenskapar og ulik evne til å framkalla sjukdom.

Storfe, småfe og svin er mottakelege for MKS-virus. Det same gjeld tamrein og dei fleste viltlevande klauvdyr, som rådyr, dåhjort, hjort, antilope, bøffel og andre.

MKS er svært smittsam. Den vanlegaste smittevegen er gjennom kontakt mellom infiserte og mottakelege dyr. Produkt som mjølk, ulike slakteprodukt og sæd frå viremiske dyr inneheld MKS-virus. I reint kjøt der pH er låg på grunn av naturlege prosessar etter slakting vil viruset inaktiverast raskt. Reiskapar, køyretøy og menneske/klede som har vore i kontakt med infiserte dyr eller produkt kan overføra smitte til mottakelege dyr i nye buskapar eller nye område. Tankbilar som hentar mjølk er særleg smittefarlege fordi det lett oppstår aerosolar med virushaldig mjølk i samband med tapping.

Luftboren smitte med MKS-virus over store avstandar (inntil 250 km) er blitt dokumentert ved fleire utbrot i Nord-Europa. Slik smitte skjer oftast i samband med sjukdomsutbrot i store svinebuskapar då grisane skil ut store mengder virus.

Det er varierande opplysningar om kor lenge MKS-viruset held seg «levande» utanfor dyr. I fuktige og kjølige miljø kan viruset halda seg aktivt i fleire månader. Viruset blir raskt inaktivert når pH fell under 6 eller stig over 11. Det same skjer ved temperaturar over 70 °C og ved uttørking og i sollys.

Sjukdomsteikn og diagnostikk

Munn- og klauvsjuke viser seg ved feber, nedsett allmenntilstand, auka spyttsekresjon og utvikling av væskefylte blærer og sår i munnen, på mulen/trynet, i huda over klauvene og på jur og spenar. Sjukdommen råkar mange dyr, men dødelegheita er til vanleg låg.

• Storfe

  Hos storfe går det vanlegvis 2-6 dagar frå eit dyr blir smitta til ein ser dei første sjukdomsteikna. Først blir det registrert fall i mjølkeproduksjonen, og dyra får feber og påverka allmenntilstand med redusert matlyst. Etter kvart blir det utvikla blærar (1-2 cm i diameter) i munnslimhinna, spesielt på tunga, ganen og innsida av kinna og på beina. Blærene har tynne vegger, inneheld strågul væske og brest i løpet av 24 timar. Dei etterlate ømme sår og det blir sett sterk spyttsekresjon. Dyra blir ømme i beina, haltar og vil helst liggje. I ukompliserte tilfelle blir dyra frisk i løpet av 2-3 veker.

  Hos ein del dyr vil det oppstå alvorlege komplikasjonar i form av bakterielle infeksjonar i lunger, jur og klauver. Hos unge kalvar kan dødelegheita vere høg på grunn av betennelse i hjartemuskulaturen.

• Småfe

  Hos småfe er symptoma ofte mindre tydelege og infeksjonen kan forrenne seg utan symptom, og dermed kan sjukdomen lett oversjåast. Blærer i munnen opptrer oftast i ganen. Forøvrig er betennelse i klauvene og halte dyr dei mest framståande symptoma hos småfe.

• Gris

  Dei hyppigaste kliniske forandringane hos gris er halte dyr på grunn av betennelse i klauvranda, med danning av blærer og sår. Det kan og førekome små blærer på jur og tryneskive. 

• Mennesker

  MKS kan i sjeldne tilfelle smitte menneske, men sjukdomen gir ganske milde symptom hos menneske og blir ikkje rekna som ein zoonotisk sjukdom. 

 

Diagnostikk
Diagnosen MKS blir stilt ved påvising av MKS-virus i prøvemateriale fortrinnsvis frå blærevegg eller blæreinnhald frå akutt sjuke dyr. Ein førebels positiv diagnose kan stillast i løpet av ein til to timar etter at prøvematerialet kjem fram til laboratoriet. Sikker positiv eller negativ diagnose er klar i løpet av ein til to dagar.

Differensialdiagnosar
Fleire virusinfeksjonar kan gi liknande blæredanning som MKS-virus. Host storfe gjeld dette særleg blåtunge, bovin virusdiaré/mucosal disease (BVD/MD) og vondarta katarrfeber. Hos småfe kan munnskurv og fotråte likna på MKS, og hos gris må ein tenkja på smittsamt blæreutlett (SVD) og haltheit av ulike årsaker.

Førekomst

MKS finst i fleire land i Afrika, Midt-Austen, Asia og Sør-Amerika. Nord- og Mellom-Amerika, Australia og New Zealand er rapportert frie for MKS.

Bortsett frå Tyrkia blir Europa rekna for å vera fritt for MKS, men sporadiske utbrot har funne stad i Europa også i nyare tid. Storbritannia hadde eit omfattande utbrot i 2001, der smitten spreidde seg til Irland, Frankrike og Nederland. I 2007 hadde England eit mindre utbrot som skuldast utslepp av virus i avløpsvatn frå eit laboratorium. Danmark hadde sitt siste utbrot av MKS i 1982, mens tilsvarande for Sverige og Noreg var i 1966 og 1952.

Tiltak

MKS er ein liste 1-sjukdom. Ved mistanke om MKS blir buskapen sett under strengt offentleg tilsyn, og prøver for laboratoriegransking blir tekne ut. Buskapar som har hatt kontakt med den aktuelle buskapen blir også sette under offentleg tilsyn inntil resultatet frå laboratoriegranskingane ligg føre.

Ved påvist MKS vil buskapen til vanleg bli avliva og destruert, og eit omfattande offentleg tilsyn vil bli sett i verk i buskapar innanfor ei 3 km brei risikosone rundt utbrotet.

Utanfor risikosona vil det bli oppretta ei 7 km brei observasjonssone der det mellom anna ikkje skal flyttast dyr, og husdyrhald med mottakelege dyr vil få regelmessige besøk av offentleg veterinær.

Det finst vaksinar mot MKS. Vaksinerte dyr blir verna mot kliniske symptom, men kan framleis ha virus i kroppen. Vaksinerte dyr skil likevel ut reduserte mengder virus i høve til uvaksinerte. Mattilsynet kan gjennomføra mellombels og avgrensa vaksinering mot munn- og klauvsjuke. Slik vaksinering er eitt av fleire moglege tiltak mot sjukdommen, og dette vil bli vurdert i samanheng med sjukdomsstoda.