IHN er listeført både i Noreg og EU (kategori C+D+E), og førekomst av eller mistanke om IHN skal straks meldast til Mattilsynet.
Smittestoff og smittevegar
Sjukdommen infeksiøs hematopoetisk nekrose (IHN) skuldast eit Rhabdovirus – Infeksiøs hematopoetisk nekrose virus (IHNV). Basert på eit avgrensa område av genomet vert viruset delt inn i fem genotypar (U, M, L, J og E). Bokstavane U, M og L står for Upper, Middle og Lower del av Nord-Amerikas vestkyst og syner den opphavelege utbreiinga av genotypane. Smitte frå Nord-Amerika er opphav til genotype E i Europa og genotype J i Japan.
Blant mottakelege artar er regnbogeaure, stillehavslaks, røye og atlantisk laks. Sjukdommen kan også induserast eksperimentelt hos andre artar, som til dømes gjedde. Yngel er til vanleg meir mottakeleg for sjukdommen enn eldre fisk.
IHN har tradisjonelt gitt størst problem i intensivt oppdrett av regnbogeaure. Yngel blir hardast råka, men større fisk har også blitt sjuk. Dei fleste sjukdomsutbrota skjer på våren og hausten ved relativt låge temperaturar (8-15 °C).
Sjukdomsteikn og diagnostikk
Dei viktigaste kliniske teikna har vore knytt til problem med osmoregulering og blodsirkulasjon. Dette syner seg som utståande auger og veske i bukhola.
Ved obduksjon finn ein småblødingar i organa og svulne nyrer. Ved mikroskopisk undersøking av vevssnitt finn ein utbreidd celledød i hematopoetiske (bloddannande) vev, og det er desse karakteristiske endringane som har gitt sjukdommen namn.
Diagnostikk
Prøvane blir granska makroskopisk og i mikroskop for å sjå etter endringar som er karakteristiske for IHN. I tillegg kan virus påvisast ved immunhistokjemisk undersøking, dyrking eller/og molekylærbiologisk metode som RT-PCR i ulike vevsprøvar.
Førekomst
IHN har aldri vore påvist i Noreg.
IHN var opphaveleg eit amerikansk problem, særleg på vestkysten av USA og Canada. Seinare er sjukdommen påvist i land som har importert avlsmateriale frå desse landa, mellom anna i Japan, Chile, Italia, Frankrike, Tyskland og Belgia. I november 2017 vart IHNV påvist for fyste gong i Finland.
I mai 2021 kom det melding frå Danmark om funn av IHNV på regnbogeaure i eit dambruk på Jylland. Fisken var utan kliniske teikn. Viruset var av genotype E, og det er antatt at viruset ble introdusert frå Tyskland. I løpet av sommaren og tidleg haust vart viruset påvist på til saman åtte oppdrettsanlegg og tre anlegg for fritidsfiske (såkalla put & take-sjøer). Den 10. desember 2021 informerte Danmark EU-kommisjonen om at dei gav opp sin fristatus for IHN. I løpet av våren og sommaren 2022 ble IHN påvist på ytterligere ti oppdrettsanlegg i Danmark. Som følgje av import frå Danmark, vart IHN påvist på fleire anlegg på Åland i Finland i 2021. For meir informasjon om IHN, sjå Fiskehelserapporten 2022, side 98 og 99.
Overvaking
Noreg har sidan 1994 hatt fristatus for IHN. Eit overvakingsprogram vart starta i 2004.
Overvakingsprogrammet er i dag risikobasert og omfattar aktive lokalitetar med laks og regnbogeaure. Aktuelle prøvar innsendt til Veterinærinstituttet med mistanke om listeført sjukdom eller for generell sjukdomsoppklaring blir undersøkte for IHNV med PCR. Sidan 2019 er pukkellaks inkludert i overvakingsprogrammet. Både i 2021 og 2022 vart det teke prøvar frå regnbogeaure i innlandsoppdrett for undersøking for IHNV, og i 2022 vart også brunørret i kultiverings- og matfiskanlegg inkludert. I 2022 vart dessutan prøver frå villfisk inokulert i cellelinjer som er mottakelege for IHNV, og prøvar frå enkelte fisk vart undersøkte med PCR på grunnlag av høg dødeligheit eller histologiske funn.
Tiltak
IHN er listeført både i Noreg og EU (kategori C+D+E), og ei påvising vil innebere destruksjon av all fisk på lokaliteten med smitte («stamping out»). Det vil dessutan verte oppretta ei restriksjonssone som omfattar nærliggande lokalitetar. Vaksinasjon er ikkje aktuelt i Norge.