Kryptosporidiar kan spreiast direkte mellom menneske, frå dyr til menneske eller via vasskjelder som er ureina med gjødsel eller kloakk.

Enkelte kryptosporidieartar frå dyr kan vera årsak til sjukdom hos menneske. Den viktigaste av desse er Cryptosporidium parvum.

Smittestoff og smittevegar

Det finst fleire ulike artar. C. parvum kan finnast både hos dyr og menneske. Fleire dyreartar har sine eigne kryptosporidieartar som ikkje smittar til menneske. Menneske har også sin eigen art – Cryptosporidium hominis.

Parasittane blir skilde ut i avføring som smittsame oocyster (mikroskopiske egg). Dei er hardføre og kan overleva i fleire månader i miljøet. Cryptosporidium-oocyster tåler klorbehandling, og det betyr at dei vil overleva klorbehandling av vatn.

Parasittane blir drepne ved koking (1 minutt er nok), UV- og ozonbehandling av vatn, uttørking og frysing. Dei kan ikkje oppformeira seg utanfor tarmen (slik som i vatn eller miljøet).

Sjukdomsteikn og diagnostikk

Cryptosporidium kan vera årsak til diaré hos dyr og menneske. Kryptosporidie-oocyster kan påvisast ved mikroskopisk undersøking av avføring eller anna prøvemateriale. For å artsbestemma oocystene vidare kan ein bruka molekylære metodar.

Kryptosporidiose hos dyr

Hos dyr er kryptosporidiane årsak til sjukdom (oftast diaré) hos heilt unge dyr, som spedkalv, kje, lam osv. Eldre dyr kan også smittast av ulike kryptosporidieartar, men slike dyr blir sjeldan sjuke.

Kryptosporidiose hos menneske

Vatn er oftast smittekjelde for menneske, men i sjeldne tilfelle kan matvarer som er ureina med parasittar via avføring frå dyr vera smittekjelda. Smitte frå menneske til menneske er ikkje uvanleg, til dømes innan familiar.. Kontakt med smitta kalvar har vore årsak til ein del tilfelle av kryptosporidiose hos menneske.

Kryptosporidiose hos menneske skuldast som regel infeksjon med C. parvum eller C. hominis. Symptoma er diaré og magesmerter. Enkelte kan også få moderat feber, hovudverk, kvalme og oppkast. Kroppen kvittar seg oftast med parasitten i løpet av 3 – 4 veker. Men personar med svekka immunforsvar kan få langvarig, alvorleg diaré. Smittedosen er låg og inkubasjonstida er frå 1 døger til eit par veker, til vanleg 1 – 2 veker. Det finst inga effektiv behandling mot sjukdommen sjølv om enkelte stoff har ein viss effekt. Les meir om kryptosporidiose hos menneske hos Folkehelseinstituttet. 

Førekomst

C. parvum kan finnast i tarmen hos mange dyreartar og hos menneske i heile verda.

Parasittane kan finnast i overflatevatn som er ureina med avføring frå dyr eller menneske.

Overflatevatn er ei vanleg drikkevasskjelde i Noreg, og i ein norsk studie frå 2000 blei parasittane funne i ubehandla råvatn frå 25 % av dei undersøkte drikkevasskjeldene.

Tiltak

Dyr blir ikkje undersøkte regelmessig for kryptosporidiar i Noreg, men parasittane blir ofte påviste i avføringsprøver frå dyr. Slike funn er ikkje meldepliktige.

Ein bør koka drikkevatnet i område der parasittane blir funne i vasskjelda. Gode hygienerutinar ved tillaging av mat og ved toalettbesøk er viktige. Gode rutinar ved handtering av dyr er også viktig, spesielt når det gjeld unge kalvar som kan ha C. parvum.