Njoammunávdnasat ja njoammungeainnut

Virus lea duppalstreaŋggat DNA-virus mii gullá Hjortaealleboahkkovirus (Cervidpox virus) sohkii boahkkovirusbearrašis (Poxviridae). Virus mii lea errejuvvon bohccos lea veahá earálágan go dat mat leat genabáŋkkus ja lea ožžon gaskaboddosaš nama «boazoboahkkovirus.

Ovddežis lea ruksesgoddeboahkkovirus gávdnon bohccuin Toronto Zoos Kanádas, ja vilgesseaiberukesgottis, čáhppeseaiberuksesgottis, mulruksesgottis, amerihkálaš ealggas, pudus ja persiagaselles USA:s. Virus mii lea gávdnon bohccuin Norggas ja Ruoŧas orru leame genehtalaččat earálágan go dat moadde eará ruksesgoddeboahkkovirusa mat leat karakteriserejuvvon, mii sáhttá mearkkašit ahte dat ii leat sisafievrreduvvon USA:s dahje Kanádas.

Olu boahkkovirusat njommot go lea njuolga dahje eahpenjuolga oktavuohta bohccuid gaskkas, hávážiid bokte liikkis ja muhtumat maiddái goaikkanasnjoammumiin vuoigŋanoliid bokte. Virus sáhttá seailut guhká hávveárbbain mat gáhččet eret ja njoammudit bohccuid mat gusket árbbaide. Njoammuduvvon bohccuid árbbain lea hui olu «Boazoboahkkovirus», ja njoammudit várra seammá láhkái. Muhtin boahkkovirusiin lea smávvaciebanat vuorkán luonddus ja lea raporterejuvvon ahte divrrit sáhttet njoammudit virusa iešguđetlágan elliid gaskka. Eat dieđe njoammu go «boazoboahkkovirus» dieinna lágiin.

Boahkkovirus ii gierdda báhkkagieđahallama. Ovdamearkka dihte jápmá smávvašibitvirus go lea 10 minuhta 60 °C grádas. Boahkkovirus jápmá maiddái dábálaš desinfiserenávdnasiiguin. Boahkkovirus gierdá galmmiheami ja sáhttá seailut jahkeviissaid -20 °C gálbmasis ja eanet, ja gierdá maiddái goikama bures. Dát mearkkaša ahte virus soaitá ceavzit guhká birrasis.

Dávdamearkkat ja diagnostihkka

Gaskaboddosaš dáhtaid vuođul orru leame ahte leat eanas nuorra bohccot/dán jagáš miesit mat ožžot dávdamearkkaid. Mihtilmas dávdamearka lea hávit čalmmiid birra. Dát álget hávážiiguin, muhto sáhttet stuorrut moatti beaivvis. Háviid sturrodat ja gokko dat leat čalmmi birra sáhttá rievddadallat. Go beaivvit ja vahkut leat gollan sáhttet hávit árbahuvvat. Dát buorránit hilljánit (sáhttá ádjánit vahkuid mánuid) ja guođđit guorba rieggáid čalmmiid birra. Njunneráiggiide, njuni ala, njuni ja njálmmi birra, ja beljiide  sáhttet šaddat hávit dahje árbbat, ja maiddái guoccaga ovdanáhki ja viigáráiggi ja bahtaráiggi liikki birra. Čalbmecuozzahávit leat maiddái áicojuvvon. Bohccot sáhttet vuoimmehuvvat, borrat unnit ja geahpput. Bohccot mat skihpet garrasit sáhttet ádjánit vahkuid dahje mánuid álššaiduvvat, muhto mii jáhkkit ahte eatnasiid buorránit ieža. 

Iskkusváldin dáhkkojuvvo dainna lágiin ahte ruvve bupmolsákki (virussvabe) dákko gokko leat hávit. Jus boazu lea jápmán, lea maiddái vejolaš čuohppat dakko gokko leat hávit/árbbat. Materiála sáddejuvvo galmmihuvvon dahje jiekŋuduvvon.  Veterinærinstituttet (Veterinearainstituhtta) lea ráhkadan PCR-vuogi vai sáhttá beaktilit analyseret iskosiid.

Differensiáladiagnosat
Parapoxvirus, gammaherpesvirus ja njálbme- ja guoberskihpa.

Balat go ahte lea boazoboahkku?

Váldde oktavuođa Veterinærinstituttet (Veterinearainstituhtain) dahje Boazodearvvašvuođabálvalusain mat sáddejit iskkusváldinbiergasiid ja iskkusváldinbagadusa.

Váldde oktavuođa boazodearvvašvuođabálvalusain

Gávdnon

Mii diehtit vuos oalle unnán sihke virusa ja skiba lávdama birra. 2022:s skihpagođii eloš Romssas ja maŋit áiggis čájehuvvui ahte «boazoboahkkovirus» lei sivvan. Dán ealus lei unnán oktavuohta eará elliiguin. Dát lea dán rádjái áidna fáhtehallan man birra lea muitaluvvon Norggas, muhto govvamateriálas eará norgga ealuin čájehuvvo ahte skihpa gávdno maiddái eará báikkiin. Ruoŧas lea virus gávdnon bohccuin Jämtland, Västerbotten ja Norrbotten länain (fylkkain). 2018 rájes leat muhtin ruoŧa ealuin áican ahte bohccot main leat boazoboahkkomearkkat leat lassánan go bohtet luovoseatnamis čakčat.

Doaimmat

Lea eahpesihkar movt eastadit «boazoboahkkofáhtehallama». Buorre dearvvašvuođadilli ja unnimus lági mielde hušša, sáhttá váikkuhit skiba eastadeapmái. Go bohccot skihpagohtet berre erret skihpa bohccuid, ja berre eastadit oktavuođa eará ealuiguin. Lea álo dehálaš buhtistit ja vejolaččat desinfiseret biergasiid main sáhttá leat njoammun mii boahtá eará orohagain.

Iskkusváldin dáhkkojuvvo dainna lágiin ahte ruvve bupmolsákki (virussvabe) dákko gokko leat hávit. Jus ealli lei jápmán, lea maiddái vejolaš čuohppat dakko gokko leat hávit/árbbat. Materiála sáddejuvvo galmmihuvvon dahje jiekŋuduvvon.

Jus lea dárbu, ovdamearkka dihte eahpedábálaš jámolašvuođa dahje go leat eará duođalaš dávdamearkkat, galgá váldit oktavuođa veterinearain. Skihpa bohccuid berre rátkit ealus. Jus eallu lea áiddi siste sáhttá árvvoštallat luoitit dearvvaš bohccuid ja biebmat daid luovoseatnamis, ja dollet skihpa bohccuid. Berre garvit geavaheames seamma biktasiid go bargá skihpa ja dearvvaš bohccuiguin. Skihpa bohccuid soaitá fertet biebmat ja dikšut eanet. Muhtun dáhpáhusain sáhttá leat áigeguovdil dálkkodit, dan ferte dalle árvvoštallat ja gulahallat báikkálaš veterinearain.

Gávdnojit boahkut mat adnojuvvojit boahkkovirusii eará eallišlájain, muhto daid ii sáhte atnit «boazoboahkkovirusa» vuostá.